سلسلههای ایرانی در زمان خلافت عباسیان دورهای مهم و تأثیرگذار در تاریخ ایران و جهان اسلام را تشکیل میدهند. پس از سقوط خلافت امویان و تأسیس خلافت عباسیان در سال 750 میلادی، خلافت جدید بر اساس اصولی متفاوت و با محوریت علم و دانش شکل گرفت. در این دوره، چندین سلسله ایرانی تأسیس شدند که به نوعی در راستای تقویت هویت فرهنگی و سیاسی ایرانیان عمل کردند.
1. **سلسله صفاریان (دوزان)**: این سلسله در اواخر قرن 9 میلادی تأسیس شد و به دست یعقوب لیث صفاری آغاز گشت. صفاریان به عنوان مخالفین قدرت عباسیان و نماد استقلال ایرانیان شناخته شدند و توانستند نفوذ خود را در نواحی جنوب ایران ایجاد کنند. آنها معروف به نظامیگری و جنگافروزی بودند.
2. **سلسله سامانیان**: اواسط قرن 9 میلادی، سامانیان نیز تأسیس شدند و در مناطق فرارود (ایران مرکزی و شرقی) قدرت گرفتند. این سلسله موفق شد با تکمیل فعالیتهای علمی، ادبی و فرهنگی، نقطه عطفی در تاریخ تمدن اسلامی ایجاد کند. سامانیان به عنوان حامیان ادبیات فارسی و مذهب سنی شناخته میشوند.
3. **سلسله غزنویان**: این سلسله در اوایل قرن 10 میلادی به رهبری محمود غزنوی تأسیس شد. غزنویان مسلط بر مناطق شمال غربی ایران و هند شدند و توجه ویژهای به فرهنگ و علم داشتند. محمود غزنوی به عنوان حامی فرهنگ و هنر شناخته میشود.
4. **سلسله سلجوقیان**: در قرن 11 میلادی، سلجوقیان از نژاد ترک و بیابانگردی بودند که با قدرت ایستادن در برابر عباسیان، بر بخشهای بزرگی از ایران و بخشهایی از خاورمیانه، تسلط پیدا کردند. آنها به توسعه علم و هنر و ترویج فرهنگ اسلامی کمک کردند.
این سلسلهها نه تنها در عرصه سیاسی، بلکه در توسعه فرهنگ و زبان فارسی نقش مهمی داشتند و به نوعی زمینهساز تحولات بزرگتر در تاریخ ایران و اسلام شدند. در واقع، دوران خلافت عباسیان برای ایرانیان فرصتی بود تا هویت ملی و فرهنگی خود را مجدداً تأسیس کنند و به شکوفایی برسند.